برنامه مراقبت ادغام یافته کودک سالم

تکامل کودک از دوران جنینی آغازمی شود و با مراقبت و تغذیه مطلوب در دورانبارداری ، فرصت رشد و تکامل مطلوب کودک که حق طبیعی اوست فراهم می شود. مهمترین دوران تکامل مغزی کودک در دو سال اول زندگی است که نقش قابل ملاحظه ای  بر عملکرد ذهنی ،جسمی ، روانی ،اجتماعی وایمنی کودک دارد .تجربیاتی که کودک در سالهای سوم تا پنجم زندگی کسب می کند او رابرای کسب مهارتهای اجتماعی ویادگیری در دوران مدرسه آماده می سازد . تجربیات و مهارت های کودک در دوران 6-8سالگی که بدو ورود به مدرسه است در قدرت یادگیری او در دوران تحصیل حیاتی است . بنابراین مراقبت از کودک ، حمایت ، آموزش و رشد و تکامل مطلوب از دوره لقاح آغاز می شود و نه تنها مراقبت کودک بلکه مراقبت از مادرنیز برای بقاء ، رشد و تکامل کودک حائز اهمیت است . 

کودکانی که از مراقبت مطلوب برخوردارند درآموزش وسایر خدمات اجتماعی از بقیه جلوتر هستند توان تولیدبیشتری دارند و به قانون بیشتر احترام می گذارند . لذا هزینه های  آینده برای آموزش  بهداشت و هزینه های اجتماعی کاهش خواهدیافت و سرمایه های اجتماعی فزونی می یابد .برنامه های ادغام یافته تکامل دوران ابتدایی کودکی، فرصت فوق العاده ای جهت اجتناب یا تعدیل مشکلات تکامل و فراهم آوردن منافع پایا برای فرد و جامعه را ایجاد می نمایند.برنامه های مراقبت و تکامل ابتدای کودکی ، سبب بهبود وضعیت عدالت می شوند و با فراهم آوردن " آغازی منصفانه " برای کودکان ، این امکان به وجود می آید که بی عدالتی های اجتماعی ، اقتصادی و جنسیتی مرتبط تعدیل گردند.  می توان با همکاری ، برخورداری مادران ، کودکان و نوزادان از خدمات اساسی با کبفبت را تضمین کرده ، وضعیت سلامت و تغذیه آنان را بهبود بخشیده و بقای کودکان را در مرکز تلاشهای جهانی برای پیشرفت بشریت جای داد.

برنامه مراقبت کودک به ظاهر سالم یا مستعد بیماری است که هنوز نشانه های بیماری در آنان مستقر نشده است. در حقیقت هدف این برنامه طراحی نظام غربالگری استاندارد مراقبت کودکان صفر تا هشت سال با استفاده از نشانه های بالینی و اجرای آن می باشد.

توجه خاص به تکامل آنها در سنین زیر 8 سال و به ویژه زیر 5 سال از اهمیت ویژه ای برخوردار است.بدین لحاظ برنامه ای تحت عنوان مراقبت کودک سالم کمتر از 8 سال ، به منظور پیشگیری از بیماری با استفاده از نشانه های بالینی از طرف اداره کودکان پیشنهاد و به مرحله اجرادرآمد.

اساسنامه مراقبتهای ادغام یافته کودک سالم

اداره کودکان درجهت ارتقاء‌ کیفیت خدمات ارائه شده به کودکان زیر 8 سال در جامعه تصمیم گرفت تا برای تکمیل راهنمای بالینی مراقبت های ادغام یافته ناخوشیهای اطفال ( IMCI ) ، راهنمای مراقبت ادغام یافته کودک سالم را نیز برای دو سطح پزشک و غیر پزشک به اجرا‌ درآورد. بنابراین لازم است تا هر واحد بهداشتی،‌ پس ازآموزش مانا،‌ اقدام به اجرای آن بنماید. مدلهای آموزشی مربوط به این دو سطح پس از برگزاری جلسات متعدد کمیته های علمی و اجرایی تهیه و تدوین گردید. در زمینه انتخاب شیوه آموزش با توجه به تجربیات گذشته و مانا ( که برگرفته از راهنمائی های سازمان جهانی بهداشت بوده ) نتایج زیر بدست آمده است:

1- سیستم آموزشی در سطح استانها و شهرستانها

با توجه به حجم پرسنل و گستردگی مراکز ارائه دهنده خدمات برای صرفه جویی در هزینه،‌ زمان و نیروی انسانی سلسله مراتب ذیل برای آموزش پیشنهاد می شود.

_* تیم آموزش دهنده دانشگاه/ دانشکده متشکل از کارشناس مسئول بهداشت خانواده استان و متخصص کودکان یا پزشک عمومی به منظور تدریس به تیم آموزش دهنده شهرستان

_* تیم آموزش دهنده شهرستان متشکل از کارشناس مسئول بهداشت خانواده شهرستان و متخصص کودکان یا پزشک عمومی به منظور تدریس به تیم آموزش دهنده مراکز بهداشتی درمانی ( با حضور یک ناظر از بهداشت خانواده استان )

_* تیم آموزش دهنده مراکز متشکل از پزشک مرکز بهداشتی درمانی روستایی یا شهری بانظارت مربی و کارشناس ستاد شهرستان

پزشکان مراکز بهداشتی درمانی وظیفه آموزش،‌ پیگیری پس از آموزش ( 4- 6 هفته پس از آموزش ) و نظارت بر ارائه دهندگان خدمت ( بهورزان ، کاردانان و کارشناسان مراکز ) را به عهده خواهند داشت.

متذکر می گردد که مربیان بهورزی وظیفه آموزش به بهورزان دانش آموز و پیگیری پس از آموزش را به عده خواهند داشت(4-6 هفته پس از آموزش ).

_* چنانچه دانشگاه یا دانشکده ای قادر به آموزش ( تیم آموزش دهنده شهرستان ) نباشد، تیم آموزش دهنده ستادی این مسئولیت را به عهده خواهد گرفت. در این صورت دانشگاه ها و دانشکده های مذکور براساس ضوابطی مانند شرایط جغرافیایی ، فرهنگی ،‌ اجتماعی ، اقتصادی‌ ،‌ بعد مسافت و .... به گروه های کوچک تقسیم شده و تیم ستادی آموزش شهرستان را نیز انجام خواهد داد.

شرایط و ویژگی های آموزش دهندگان:

_* داشتن تجریه به مدت یکسال و بیشتر در زمینه برنامه های جاری کودکان بویژه در زمینه استراتژی مانا

_* داشتن فن بیان و توانایی سخن گفتن به زبان شرکت کنندگان

_* امکان دسترسی به آموزش دهنده در صورت نیاز و در دوره های بعد آموزش

_* آموزش دهنده بتواند در زمان مورد نیاز ( برای آموزش و پیگیری پس از آموزش ) در اختیار سیستم باشد

2- محل آموزش

توصیه می شود آموزش پزشکان ، بهورزان و کاردانها در نزدیکترین مرکز بهداشتی ، درمانی انجام شود.

3- طول دوره آموزش

مدلهای آموزشی در نظر گرفته شده را می توان ظرف مدت 5 تا 6 روز بصورت ناپیوسته برای بهورزان و کاردان ها و 2 تا 3 روز برای پزشکان آموزش داد.

پیشنهاد می شود، 30% زمان آموزش اختصاص به کار عملی ( استفاده از تصویر و فیلم ، role playing case ، دیدن بیمار در مراکز ) داشته باشد.

4- نحوه آموزش

آموزش تئوری به صورت خواندن کتابها و انجام تمرین در هر جلسه می باشد و آموزش عملی در مراکز بهداشتی،‌ درمانی بصورت معاینه بیمار، role playing و ... توصیه می شود.

5- مواد آموزشی

برای آموزش بهورزان و کاردان ها: یک جلد بوکلت چارت ویژه غیر پزشک و یک جلد راهنمای بوکلت چارت ویژه غیرپزشک 

 برای آموزش پزشکان: یک جلد بوکلت چارت  ویژه پزشک، یک جلد راهنمای بوکلت چارت ویژه پزشک  و یک جلد مجموعه پایش

6- پیگیری پس از آموزش

4-6 هفته پس از آموزش توسط تیم آموزش دهنده به سرپرستی مدیر اجرایی و شرکت فعال پزشک متخصص کودکان یا پزشک عمومی عضو تیم و براساس مجموعه پایش

7- شرح وظیفه مسئول بهداشت خانواده دانشگاه / دانشکده

7-1- تامین شرایط مورد نیاز برای اجرای WCC درشهرستان مانند:

_* تدوین برنامه زمان بندی آموزشی ( دانشگاه / دانشکده - شهرستان - مراکز بهداشتی درمانی )

_* تامین محل آموزش

_* تهیه وسایل کمک آموزشی ( تکثیر جزوات آموزشی و فرم ثبت )

_* تهیه دعوت نامه برای افرادی که باید آموزش ببینند

7-2- سرپرستی پیگیری پس از آموزش ( follow up training )

7-3- تدوین برنامه نظارت

_* نظارت بر پایش وارزشیابی WCC در شهرستان

_* مهارت کارکنان ( آگاهی و عملکرد ارائه دهنده گان خدمت )

_* نظارت بر سیستم ارجاع

7-4- نظارت بر اجرای دوره های آموزشی WCC 

7-5- جمع آوری باورهای غلط جامعه و خانوار در مورد مراقبتهای کودکان زیر 8 سال در مراکز و شبکه های تابعه و مداخله جهت اصلاح آن

7-6- ابلاغ شرح وظیفه سطوح محیطی ( مسئول بهداشت خانواده شهرستان و ... )

7-8- ارسال اطلاعات جمع آوری شده و مکتوبات WCC به ستاد مرکزی

8- سیستم ارجاع

بدون شک خدمات ارائه شده توسط اولین سطح ، نیازمند پشتیبانی از سوی سطوح تخصصی می باشد از جمله ارجاع. در این زمینه به منظور بهبود ساماندهی وضعیت سیستم ارجاع توصیه می شود:

_* گیرنده خدمت را از علت ارجاع به سطح بالاتر آگاه کنید.

_* پرسنل سطح بالاتر، چنانچه اقدامات لازم و مفید را برای بیمار ارجاع شده انجام دهد و پس خوراند مناسب ارسال دارد، موردتشویق قرار گیرد.

_* سطح بالاتر، باگشاده رویی از بیمار ارجاعی استقبال کرده و تسهیلات برای آنها قائل شود از جمله ویزیت بدون نوبت قبلی و یا کم کردن هزینه بیمار از طرق مختلف مثلا بیمه روستایی و غیره.

_* نظارت بر اقدامات سطوح بالاتر از طریق بررسی موارد ارجاع شده از سطح اول و نتایج اقداماتی که در زمینه این ارجاعات صورت گرفته و همچنین ارائه پس خوراند به سطوح پایین تر برای انجام اقدامات بعدی صورت پذیرد.

9- گردش کار در مراکز روستایی و شهری

در شهر و روستای دارای خانه بهداشت مستقل یا ضمیمه ، کودکی که برای مراقبت آورده شده،‌ پس از مراجعه به بهورز یا کاردان بهداشت خانواده ، براساس بوکلت چارت غیر پزشک مراقبتها و آموزشهای لازم انجام می شود. کودک در صورت لزوم به سطح بالاتر ارجاع شده و سطح بالاتر نیز پس از ویزیت او، داروها و دستورات مورد نیاز را اداره و با تکمیل فرم ارجاع سطح پایین تر را برای پیگیری بیمار راهنمایی می کند.

10- شرح وظایف پرسنل

- کاردان / کارشناس یا بهورز

- مراقبت کودک با بوکلت غیر پزشک

- تکمیل فرم ارزیابی

- ارجاع ( در صورت نیاز )

- آموزش

_* پزشک ( سطح 2 )

- مراقبت کودک با بوکلت پزشک

- تکمیل فرم ارزیابی

- پس خوراند ارجاع به سطح پایین تر ، چنانچه بیمار ارجاع شده بود و ارجاع به سطح بالاتر در صورت نیاز

- آموزش

_* پزشک متخصص ( سطح 3 )

- مراقبت تخصصی و تکمیل فرم های لازم

- پس خوراند به سطح پایین تر

در شبکه بهداشت شهرستان ورامین برنامه مانا از سال 81 و برنامه کودک سالم از سال 83 شروع و هم اکنون در کلیه مراکز و شبکه های تابعه اجرا می گردد.